“Ik kan het niet genoeg benadrukken, gooi niet alles zomaar weg!”
Veel inwoners van Merchtem weten niet dat er in de gemeente ook een heemkring bestaat of een kransje van mensen dat zich bezig houdt met verzamelen en bundelen van het reilen en zeilen van vroeger en nu in de feestgemeente. Die Heemkring Soetendaelle bestaat in 2021 welgeteld 50 jaar, een reden te meer om met een “oudstrijder” ervan een babbel op te zetten. Hedwig Vertonghen (76) - men zou hem bijna de éminence grise van de vzw kunnen noemen – torst immers een rugzak vol verhalen en anekdotes met zich mee. Noem eender welk onderwerp en de man van Breestraeten weet er het fijne van te vertellen.
Een heemkring wordt omschreven als een organisatie die zich inlaat met het verruimen van de kennis over de geschiedenis en/of archeologie van de eigen leefomgeving en daarnaast het aanwakkeren van de belangstelling hiervoor. Op de website van vzw Soetendaelle lezen we dat de Heemkring er een deel van is want er is ook nog een Kunstkring. De vzw ontkiemde in feite uit het toenmalig Groencomité en de officiële stichtingsdatum is 27 januari 1971. Onrechtstreeks lag de gedeeltelijke instorting van de O.L. Vrouw-ter-Noodtkerk aan de basis er van omdat toen een aantal mensen de handen in mekaar sloegen om nog zoveel mogelijk van het kunstpatrimonium te redden. In artikel drie van de statuten staat het volgende: “De vereniging heeft tot doel de bescherming van het leefmilieu en kunstpatrimonium en de bevordering van de heemkunde te Merchtem en dit in de meest brede zin.” Gedurende de decennia die hierop volgden waren al de leden erg actief en werden heel wat tentoonstellingen en publicaties gerealiseerd. Van de personen die toen letterlijk en figuurlijk aan de doopvont van de Heemkring stonden zijn Pol Feytens en zijn vrouw Maria Van Moeseke nog altijd lid. Onze man in de actualiteit is er wat later bijgekomen en is nu zowat de bruggenbouwer tussen de oude en jongere generatie. In 2012 werd het ganse hebben en houden van de Heemkring verhuisd van de Vesten naar het A. De Boeckhuis en werd ook de digitalisering van het archief ingezet.
Momenteel zijn er 19 leden en één van de mannen die men elke dinsdagnamiddag kan terugvinden in het lokaal in het A. De Boeckhuis is Hedwig. Daar helpt hij de bezoekers verder met hun vragen en wensen. Met hem aan tafel zitten is genieten want naast een smakelijke grap tussendoor duikt hij ook regelmatig in de Merchtemse grabbelton van anekdotes en feiten uit het verleden. En nochtans is hij afkomstig van een andere gemeente, Malderen meer bepaald. Het was zijn vrouw die hem in 1970 meetroonde naar Merchtem. “Dat ik veel verhalen over de streek ken komt omdat ik al jaren het tijdschrift Eigen Schoon en De Brabander lees, een tijdschrift dat ondertussen al meer dan honderd jaar bestaat en waarvan Maurice Sacré één van de stichters was. Daarin staan tal van verhaaltjes over alles en nog wat uit onze streek. Bovendien ben ik ook altijd alert als er zo’n zaken worden verteld. Vele daarvan hoorde ik in de Heemkring en dat is ook vandaag nog het geval. Ik luister daar gewoon graag naar.”
“Mijn ganse actieve carrière was ik aan de slag in de drukkerijwereld om op het einde ervan met drie andere vennoten een bedrijf in fotogravure te runnen. Dit laatste is in feite een voorbereiding voor de offset-drukkers. Maar van Merchtem zelf wist ik niks en uiteraard is ook Breestraeten het centrum niet. Anderzijds waren we hier in de buurt wel begonnen met een voetbalploeg die het toch meer dan dertig jaar heeft uitgezongen. Dat waren mijn eerste sociale contacten en buur Marcel vertelde mij wie er allemaal in de omliggende straten woonde. Ondertussen wekte het boek “Rijmkroniek van Merchtem” van Daniël Van Oesbroeck, uitgegeven door het Davidsfonds, mijn aandacht. Dat werk dateert uit de jaren 1500 en ik kreeg van mijn buur de tip om mijn licht te gaan opsteken bij Pol Feytens. Ik mocht daar het boek meenemen en ontmoette later ook Raf Asselman. Toen ik het boek teruggaf vroeg Pol mij om de bij Heemkring te komen. Dat was in 1987. Mijn eerste opdracht daar bestond er in om de kaft van het boek “Merchtem, kerk en parochie” te realiseren. Dat was nog de periode dat de Heemkring veel publicaties uitgaf. Door mijn kennis uit de drukkerswereld werd ik altijd technisch betrokken bij ineensteken van de uitgaven en ook voor het nemen van foto’s. En of mijn interesse voor Merchtem toen gewekt was! En de maandelijkse vergaderingen van de Heemkring, toendertijd in de sporthal, waren legendarisch.”
“Bij de Heemkring proberen we alles te vergaren en ook te bewaren van groot Merchtem en dat in de breedste zin van het woord. Dat gaat van foto’s tot geschriften en ook de interesse in genealogie en geologie. Wij proberen het geheugen van de gemeente te zijn. En alles wat we bewaren en weten kunnen de mensen ook komen consulteren. Dat kan gaan over een stamboom en doodsprentjes om er enkele te noemen. Vooral foto’s zijn van belangrijk en ik kan er niet genoeg de nadruk op leggen om achterop de namen van de personen op de foto te noteren. Dat lost meteen ook het probleem van het inventariseren op. In ons gezinsrepertorium zitten bijvoorbeeld ook alle geboorteakten, huwelijken en overlijdens van Merchtem tot het jaar 1904. Dat was een titanenwerk om al die gemeenteregisters blad per blad te doorlopen. Daar hebben we jaren aan gewerkt. Het is inmiddels een standaardwerk. Ondertussen zijn ook 17 000 doodsprentjes ingescand net als een massa doodsbrieven. Het is wel spijtig dat heemkringen in Vlaanderen momenteel gehinderd worden door een nog niet verschenen wet in het Belgisch Staatsblad waardoor voorlopig geen gemeenteregisters mogen geconsulteerd worden.”
“Sedert een paar weken beschikken we over een nieuw rolarchief en daarvoor zijn we de gemeente erg dankbaar. Dat zal heel wat plaats uitsparen in onze archiefruimte in de kelder van het A. De Boeckhuis. De komende weken zal er nog veel werk nodig zijn om alles op de juiste plaats te steken en te indexeren. Alle leden hebben hard gewerkt om eerst de ruimte vrij te maken en daarna alles terug naar de kelder te brengen. Wat ik er nog bij wil vermelden is dat we misschien niet veel subsidies krijgen maar dat we anderzijds veel logistieke steun krijgen van de gemeente.”
Sommige mensen weten wel dat er zoiets bestaat maar velen weten niets af van de Heemkring. “Uiteraard heeft ook niet iedereen interesse. Ik merk dat ook bij veel jonge mensen als ik ergens iets ga vragen. Velen weten amper iets af van hun grootouders. Daar wordt nog weinig aandacht aan geschonken. Anderen doen dat dan weer wel en dat is meestal het geval bij families die nog goed aan mekaar hangen. Daar is ook meer interesse in de familiegeschiedenis en die wordt dan tot in de kleinste details uitgeplozen.”
Mensen die een band met Merchtem hebben of er wonen, schenken soms dingen aan de Heemkring. “Die zaken nemen we uiteraard met plezier aan en het kan niet genoegd gezegd worden “gooi niet alles zomaar weg.” Voorbeelden zijn legio van foto’s en documenten die in de container werden gekieperd en waarvan we later vernamen dat die voor ons van grote waarde hadden kunnen zijn. Ook voor scholen en verenigingen is dat van toepassing. Bij enig vermoeden van belang brengt men het liever eerst naar de Heemkring en die mensen gaan wel weggooien wat niet relevant is voor het archief. Wat ik ook nog graag gerealiseerd zou zien is dat we de gemeenteregisters, uiteraard wat wettelijk mag, en het kerkarchief zouden kunnen digitaliseren. We kunnen dat zelfs ter plekke doen.”
“Wat giften betreft beleefden we onlangs nog een merkwaardig feit. We werden gecontacteerd om een kast met memorabilia van WOII op te halen. Die kast bleek het uithangbord dat aan het oude gemeentehuis hing te zijn. Het stak vol met insignes, memorabilia en van tal van hulzen en kogels. De schenkster veegde dat laatste alles in één beweging in een kartonnen want bij het komen halen was gezegd dat het alles of niks zou zijn. We plaatsten die antieke houten kast in ons lokaal en toen wees iemand ons op het gevaar van die oorlogsmunitie. Om ontploffingsgevaar te vermijden werd via de gemeente DOVO gecontacteerd en die mannen zijn alle gevaarlijke dingen komen ophalen! Maar het resterende hangt hier mooi tegen de muur.”
Sinds begin dit jaar heeft Hedwig de scepter van voorzitter doorgegeven aan ex-burgemeester Eddie De Block. “Ik had voor die taak zelf nooit gesolliciteerd maar aan de vraag van twee vrouwen, Jos De Booser en Hilde Doms, kon ik niet weerstaan. In 2016 volgde ik Pol Feytens op. Het was voorzien voor drie jaar maar het werden er uiteindelijk vier!” (EB)
Het huidige ledenbestand bestaat uit:
Eddie De Block, voorzitter, Thomas Hendrik, ondervoorzitter, Hilde Doms, secretaris, Louis Vanderstraeten, penningmeester, Eric Biesemans, Eddy Cooremans, Jan De Block, Jan De Smedt, Frans Feytens, Pol Feytens, Lisette en Danny Junius, Wouter Robberechts, Gilbert Roels, Werner Thomas, Maria Van Moeseke, Hedwig Vertonghen, Kamiel Vrijdagh.
Het archief in het A. De Boeckhuis kan alleen op afspraak bezocht worden en dat zowel voor consultaties als schenkingen. Dat dient te gebeuren via Hendrik Thomas (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) en het archief is geopend op dinsdag van 14.30 tot 16.30u.
Wie meer wil weten over de Heemkring kan terecht op de website van Soetendaelle of soetendaelle.be Daar is zowat alles te vinden waarvoor men bij de Heemkring terecht kan, gaande van gedachtenisprentjes tot stamboomonderzoek en de publicaties van de Kring.
Dit artikel, geschreven door ons lid Eric Biesemans, verscheen in september 2020 in het veertiendaags magazine Klakson.